Żytnia whisky powstała jeszcze w XIX wieku na północo-wschodnim Stanów Zjednoczonych, chociaż Kanadyjczycy przysposobili sobie tę nazwę jako ich whisky krajową. Ten nieco bardziej pikantny w smaku od bourbona alkohol jest mniej popularny od jego kukurydzianego odpowiednika, jednak posiada wielu zwolenników. Żytnia to składnik wielu wspaniałych koktajli klasycznych, takich jak Sazerac, Manhattan czy Old Fashioned. Skąd dokładnie pochodzi whisky i jak to się stało, że powstaje również żytnia? Z chęcią opowiemy!
Skąd pochodzi whisky?
Whisky to alkohol z długowiecznym rodowodem, sięgającym aż 1500 lat wstecz. Trunek ten narodził się najprawdopodobniej na terenie Irlandii i produkowany był przez mnichów. Początkowo nazywał się wodą życia (aqua vitae) i miał właściwości lecznicze. Trunek powstały ze słodu jęczmiennego miał być lekarstwem na wszystkie możliwe schorzenia – leczyć niestrawność, dodawać otuchy, jurności i redukować stres. Jego popularność była aż tak duża, a zdolności lecznicze tak mocne, że uznano go za dar od samego św. Patryka. O jego właściwościach usłyszeli również Szkoci, którzy postanowili zabrać whisky ze sobą. Szkoci tak bardzo zachwycili się owym trunkiem, że postanowili rozpocząć produkcję własnej wersji znanej dzisiaj jako szkocka whisky.
Z czasem whisky przestała być lekarstwem, a stała się elementem kultury i najchętniej pijanym trunkiem na terenie Wielkiej Brytanii. Whisky szkocka i irlandzka różni się metodami destylacji, ale oba gatunki powinny być wyprodukowane ze słodu jęczmiennego i dojrzewać w dębowych beczkach przez okres co najmniej trzech lat. Obecnie irlandzką whiskey destyluje się trzykrotnie w celu uzyskania słodszego i delikatniejszego, bardziej czystego smaku i aromatu, natomiast szkocką tylko dwukrotnie. Różnica tkwi również w technologii destylacji – większość szkockich whisky destyluje się w miedzianych alembikach, natomiast irlandzka destylowana jest w kolumnach (rzadko w alembikach, metodą Pot Still).
Szkocka i irlandzka whiskey przez lata królowała na rynku alkoholowym, stając się jednym z najlepiej sprzedających się rodzajów alkoholi, aż do czasu wprowadzenia przez rząd brytyjski olbrzymich podatków na destylarnie. Małe, rodzinne zakłady destylujące whisky musiały się zamknąć, a przetrwały tylko te, które było stać na zapłacenie horrendalnych sum za podatki. Podobnie sytuacja miała się na terenach zielonych wysp – sytuacja polityczna była bardzo nieciekawa, a whiskey powędrowała wraz z imigrantami do Stanów Zjedzonych.
Tam też zaczęła się historia amerykańskiej whiskey. Odmienny od europejskiego klimat Dzikiego Zachodu sprawił, że sadzonki jęczmienia nie dawały wystarczającej ilości plonów na produkcję whisky. Gorzelnicy spróbowali wydestylować alkohol z miejscowej kukurydzy i tak narodził się bourbon, jaki dzisiaj znamy. Nieco słodsza, mniej pikantna whisky przypadła do gustu Amerykanom. Żeby whiskey mogła zasłużyć na miano bourbonu, musi być wyprodukowana z kukurydzy w co najmniej 51% procentach i dojrzewać w beczkach z dębu amerykańskiego przez co najmniej dwa lata. Wyjątkowymi obostrzeniami co do produkcji amerykańskiej whiskey opatrzona jest Tennessee whiskey, która może być wyprodukowana tylko i wyłącznie w stanie Tennessee. Najbardziej znaną i kochaną przez popkulturę Tennessee whiskey jest rzecz jasna Jack Daniels, który swój smak zawdzięcza procesowi filtracji przez węgiel drewna klonowego.
Whiskey to najchętniej pijany rodzaj alkoholu w całym USA, a jego popularność i stworzenie grain whiskey (whisky zbożowej) zachęciła do produkcji również Kanadyjczyków. Kanadyjska whisky jest niemalże tożsama z żytnią whisky, ponieważ znaczna część jej produkcji to destylaty zawierające aż 80% żytniej. Nie tylko Kanada produkuje swoją whisky – powstała również whisky indyjska, niemiecka oraz whisky japońska, która uważana jest przez koneserów za wyjątkowo szlachetną.
Z czego robi się whisky?
Pierwsze whisky powstawały rzecz jasna ze słodu jęczmiennego, chociaż dziś produkowane są również z innych rodzajów zbóż. Każdy z krajów producenckich whisky posiada swoją określoną recepturę na whisky. Szkoci oraz Irlandczycy produkują whisky słodową, powstałą z zacieru jęczmiennego. Wyróżnia się tu whisky słodową typu single malt (w tym gatunku słód musi pochodzić tylko z jednej destylarni), bardzo kosztowny single cask albo single barrel (whisky pochodzi tylko z jednej beczki), blended malt whisky (w jej skład wchodzą różne single malty), blended (trunek powstały z mieszaniny destylatów słodowych oraz zbożowych).
Jeżeli zaś chodzi o whisky zbożową, to wyróżnia się grain whisky (będąca mieszaniną różnych destylatów zbożowych), single grain whisky (wersję zbożowego, ale nie jęczmiennego single malta), bourbon (destylat wyprodukowany w większości z kukurydzy), Tennessee whiskey (szczególną odmianę amerykańskiej whisky filtrowaną przez węgiel) oraz rye whiskey (w wersji szkockiej pisana jako rye whisky, gdyż litera „e” jest charakterystyczna dla whisky powstałych poza terenami Szkocji i Japonii), czyli żytnią whisky, w której skład musi wchodzić co najmniej 51% zacieru żytniego. Czym właściwie jest ta żytnia whisky? Dowiesz się tego z dalszej części artykułu.
Żytnia whisky
Żytnia whiskey, a w zasadzie rye whisky, powstała najprawdopodobniej na terenie stanów Pensylwania albo Maryland. Pod koniec XVIII wieku produkowało się destylat zawierający co najmniej 51% żyta głównie w mieście Pittsburgh, które uważane było za swoistą kolebkę żytniej. Była ona tania i łatwa w produkcji, powstała początkowo w małych, rodzinnych gorzelniach z żyta przeznaczonego do produkcji piekarniczej. Rolnicy i właściciele gorzelni szybko zauważyli, że trunek ten jest chętnie pijany i zaczęli sprzedawać go dosłownie wszędzie i każdemu. Podobno w 1808 roku w jednym z hrabstw stanu Pensylwania sprzedawano rocznie aż pół beczki whiskey na każdego mężczyznę, kobietę, a nawet dziecko.
Początek XIX wieku doprowadził do zwiększenia się popularności żytniej whiskey, a w latach 1980 roku destylarnia Moore and Sinnot mieszcząca się w Monongahela mogła pochwalić się produkcją 30 000 baryłek rocznie. Niestety czasy prohibicji nie były łaskawe dla producentów whiskey – zarówno żytniej, jak i kukurydzianej. Spora część gorzelni zniknęła na zawsze, a niektóre przeniosły się do Kentucky. Przez lata whiskey żytnia odeszła gdzieś na dalszy plan produkcji w USA, ale powodzeniem cieszyła się na terenach Szkocji. Ponowny wzrost zainteresowania przyszedł z początkiem XXI wieku – powstało wtedy wiele znanych i lubianych po dziś dzień marek, np. Wild Turkey Rye, Rittenhouse Rye, Sazerac Rye, a olbrzymia, globalna marka Diageo ma w swoim portfolio dwie żytnie (George Dickel Rye i Bulleit Rye). Nie należy zapominać też o największym twórcy amerykańskich whiskey, czyli destylarni Jack Daniel’s, która również posiada w swoim portfolio whisky żytnią i to w kilku różnych, starzonych wersjach.
Jeżeli chodzi o samą produkcję whisky żytniej w USA, to jest ona uregulowana prawnie. Żeby whiskey mogła określać się jako żytnia, musi nie tylko być wyprodukowana w co najmniej 51% z żyta, ale również być destylowana do mniej niż 80% stężenia alkoholu i starzona w zwęglonych od środka, nowych beczkach dębowych. Niemieszana z innymi destylatami zbożowymi, czysta whiskey żytnia nosi miano Straight Rye Whisky i zawiera 100% destylatu z żyta. Profil smakowy i aromatyczny żytniej whisky jest dość określony, z uwagi na dużą koncentrację zacieru z żyta, taka whiskey jest dość pikantna. Wyczuwalne są w niej nuty spalonego drewna, czekolady, a nawet smażonego banana. Żytnia whiskey, którą poddaje się procesowi starzenia, nabiera intensywności i charakteryzuje ją mocno pieprzny finisz.
Do degustacji whiskey żytniej powinno używać się kieliszków tulipanowych. Aby poznać pełnię aromatu i smaku należy pić ją sauté, bez lodu czy wody, jednakże jest to metoda picia przeznaczona dla podniebień przyzwyczajonych do mocy alkoholu. Jeżeli dopiero zaczynamy swoją przygodę z mocnymi alkoholami, dobrze jest wlać około 40ml żytniej whisky do niskiej szklanki i dodać do niej dwie kostki lodu. Schłodzony i nieco rozwodniony trunek powinien stać się delikatniejszy w smaku i zapachu, a zatem łatwiejszy do wypicia.
Ten rodzaj whiskey doskonale nadaje się również do mieszania z napojami gazowanymi czy zwykłą wodą gazowaną. Podstawowy koktajl, jaki z łatwością skomponujemy z żytnią whiskey, to zmieszanie jej z coca-colą i dodanie plastra cytryny. Pieprzny finisz whiskey zostanie w ten sposób złagodzony słodyczą coli. Żytnia whiskey to również jeden z podstawowych alkoholi służący do przygotowywania klasycznych koktajli takich jak Manhattan (w którego skład wchodzi żytnia, wermut oraz kilka kropli bittersu Angostura), Old Fashioned (tutaj składnikami są whiskey, brązowy cukier oraz Angostura), Boulevardier (w składzie znajdziemy żytnią, słodki wermut oraz likier z czerwonych pomarańczy o nazwie Campari) i najbardziej znany, chętnie pijany koktajl Whisky Sour składający się z whiskey, soku z cytryny, syropu cukrowego, białka jaja kurzego i kilku kropel Angostury.
Whiskey wydestylowana z żyta to również doskonały prezent dla konesera whisky. Jeżeli wybieramy się na czyjeś urodziny, albo inną, ważną uroczystość, warto wręczyć butelkę dobrej żytniej w roli prezentu. Ten rodzaj alkoholu sprawdzi się równie dobrze jako towarzysz parapetówki czy zakrapianej integracji firmowej. Najlepsze żytnie whiskey znajdziesz na stronie Winnica Lidla. Zarezerwuj, odbierz z najbliższego sklepu i ciesz się smakiem żytniej whisky w doborowym towarzystwie.
Czytaj także:
Kawa z whisky – jak zrobić najlepszą?
Bourbon a whisky – co musisz wiedzieć?
Whisky czy whiskey? Trudne pytania i zaskakujące odpowiedzi.
Jaką whisky do 500 zł warto wybrać?
16 whisky do 200zł, na które warto zwrócić uwagę
Dobra whisky do 300 złotych – nasze propozycje
Aromat whisky – co musisz wiedzieć na początek?
