Historia wina

Trunek zakochanych, artystów i koneserów. Wodzów i bohaterów. Przez stulecia pity na wesoło, na smutno czy dla relaksu, serwowany na specjalne okazje i do wykwintnych posiłków. Czasem nawet w formie drinków. Wino, bo o nim przecież mowa, towarzyszy człowiekowi od tysięcy lat. I nic nie wskazuje na to, żeby ta piękna relacja miała się zakończyć. Jak zatem prezentuje się historia wina? W dużym uproszczeniu przedstawiamy ją w dzisiejszym artykule!

 

Od starożytności do współczesności – historia wina

Od czego zacząć skróconą historię wina? Oczywiście – od początku. Gdzie jednak rzeka wina, która przelewała się przez karty historii, ma swoje źródło? Nie jesteśmy tego w stanie ustalić w 100%. Pamiętajmy, z czego jest wino. Jest naturalnym produktem fermentacji słodkich owoców. A do tej dochodzi w przyrodzie nawet bez udziału człowieka i korzystają z tego faktu nie tylko ludzie. O ile nazwa wino pochodzi od łacińskiego vinum, o tyle jego początków powinniśmy doszukiwać się daleko od Półwyspu Apenińskiego. Często możemy bowiem przeczytać, że winorośl wywodzi się z Kaukazu. I bardzo możliwe, że to właśnie tam, w paleolicie, natknął się na nią prehistoryczny człowiek, który opuścił Afrykę. I tak zaczyna się historia wina – prawdopodobnie od omyłkowego zjedzenia nadpsutych owoców i odkryciu ich nietypowych właściwości. Nie tylko smakowych.

 

 

To właśnie w rejonach dzisiejszej Gruzji archeolodzy znaleźli dzbany datowane na 8 tysiąclecie p.n.e., w których mogło być przechowywane wino. Dalsza historia wina nabierała rozpędu na obszarach, które obecnie należą do Iranu. Tam prawdopodobnie wino produkowane było i spożywane już w 5 tysiącleciu p.n.e. Winna ekspansja obrała kierunek zachodni – dotarł na Bliski Wschód i do Egiptu. I to właśnie z Egiptu pochodzą pierwsze znane dokumenty (hieroglify) świadczące o uprawie winorośli z myślą o produkcji wina. W kolejnych tysiącleciach historia wina nabierała również rumieńców – trunek stał się przedmiotem handlu w basenie Morza Śródziemnego (za sprawą Fenicji i Krety), rosło jego znaczenie obrzędowe. Wino w starożytnej Grecji traktowane było jako ważny element życia społecznego, religijnego i kulturalnego. Jak robiono wino w starożytności? Tak jak Dionizos nakazał. To właśnie Grekom zawdzięczamy jedne z pierwszych tekstów poświęconych metodom upraw winorośli na wino. Wyróżniali wina mocne słodkie i lekkie. Dzielili je również ze względu na barwę (m.in. czerwoną, złotą czy białą). Wina z drugiego tłoczenia przeznaczone były dla niewolników (mężczyzn). Wiemy, że starożytnego wina nie leżakowano, spożywano je młode.

Równie zaszczytne miejsce zajmowało wino w starożytnym Rzymie. Potomkowie Romulusa i Remusa opracowali nowe metody uprawy winorośli, o czym przeczytamy m.in. w Historii naturalnej Pliniusza Starszego. Zaczęli również hodować i krzyżować poszczególne szczepy celem otrzymania trunków o określonym charakterze. Przemysł winiarski musiał zaspokoić tysiące legionistów. Mówiąc o tym, jak robiono wino w starożytności, warto dodać, że sfermentowany moszcz często doprawiano ziołami i przyprawami. Było to w większości przypadków wino czerwone wytrawne.

Upadek Cesarstwa ograniczył handel winem w Europie, jednak szlachetna sztuka winiarska zdążyła się do tego czasu zadomowić w wielu różnych ośrodkach. W szczególności na terenie Francji, gdzie pieczę nad winnicami sprawowali mnisi. Historia wina we wczesnym średniowieczu (w Europie) nierozerwalnie związana jest zatem z Kościołem i klasztorami. Olbrzymi wkład w popularyzację kultury winiarskiej mieli włoscy benedyktyni i francuscy cystersi. W XII wieku słynny region Bordeaux stał się lennem angielskim, a zatem i Anglicy włączyli się do współtworzenia historii tego aromatycznego trunku. Wino zaczęli uprawiać Portugalczycy, handlowali nim Holendrzy. Wraz z wiekiem XVI i wielkimi odkryciami geograficznymi winnice zaczęły powstawać w Ameryce Południowej, później również w Australii i Nowej Zelandii. W Europie kultura winiarska rozwijała się prężnie aż do połowy XIX wieku, kiedy to zaraza mączniaka prawdziwego i plaga mszycy filoksery praktycznie pogrzebały winnice na Starym Kontynencie. Na szczęście w wieku XX, dzięki wysiłkom mistrzów sztuki winiarskiej, udało się ożywić europejskie winnice, wykorzystując właściwości gatunków winorośli zza oceanu.

 

Winem po Europie – historia wspólna najważniejszych regionów winiarskich

Odpowiedź na pytanie, skąd pochodzi wino, wymaga od nas zatem przyznania pierwszeństwa mieszkańcom Azji. Nas jednak oczywiście interesuje przede wszystkim uprawa winorośli i winiarstwo w Europie. To przecież Francja, Włochy i Hiszpania są największymi światowymi producentami tego trunku.

We wszystkich trzech przypadkach wspólnym mianownikiem dla uprawy winorośli i winiarstwa były wpływy rzymskie, później chrześcijańskie. A zatem skąd pochodzi wino? W wymiarze europejskim – z basenu Morza Śródziemnego. W samej Italii, zanim produkcją zajęli się Rzymianie, trunek z winogron otrzymywali Etruskowie i Grecy. Jak już wspominaliśmy – wino rozlało się w szczególności na Galię i Hiszpanię. To w czasach rzymskich powinniśmy doszukiwać się protoplastów cenionych obecnie odmian takich jak Cabernet Sauvignon. Choć gwoli uczciwości wypada nadmienić, przed Rzymianami (choć nie na taką skalę) z uroków sfermentowanych winogron korzystali autochtoni.

 

Sekrety produkcji wina – fascynująca historia kultowego napoju

Produkcja wina aż do XVII wieku w większości przypadków nie miała na celu otrzymywania trunków, które z godnością przetrwałyby próbę czasu. Dopiero wtedy zaczęto bowiem na większą skalę stosować siarkowanie beczek. A siarczyny, jako konserwanty, zwiększały czas przydatności trunku do spożycia. Produkcja wina z winogron mogła zatem dotyczyć trunków zdatnych do długiego leżakowania. W XVII wieku butelki zaczęto zamykać też korkami odpornymi na ciśnienie. A zatem produkcja wina z bąbelkami stała się łatwiejsza, co znacząco wpłynęło na jego popularyzację. To w tym przełomowym dla winiarstwa wieku na Węgrzech zaczęło powstawać wyborne słodkie wino pokryte szlachetną pleśnią. A więc niepodrabialne Tokaje! Jeszcze jednym osiągnięciem prowadzącym do utrwalania wina okazało się „doprawienie” go destylatem. W sztuce tej przodowali Holendrzy, poszukując sposobu na produkcję wina, które przetrwa trudy wielomiesięcznych, a nawet wieloletnich, zamorskich wypraw.

 

Historia wina w Polsce – jak zaczynała się nasza miłość do tego trunku

Historia picia alkoholu z winogron zaczyna się zatem od przypadkowego spożycia fermentujących winogron. Jakie były jednak początki winiarstwa w Polsce? Pierwsze winnice istniały w okolicach Krakowa już około roku 1000. Pieczę nad nimi sprawowali oczywiście mnisi. Rozwój krajowego winiarstwa zawdzięczamy zatem benedyktynom z Tyńca. Warto dodać, że dużą rolę w tym wszystkim odegrali też zakonnicy z Niemiec i Flandrii sprawujący pieczę nad winnicami w pobliżu Zielonej Góry. W dojrzałym średniowieczu winiarstwo kwitło też na Podkarpaciu w okolicy książęcych grodów. Historia picia alkoholu z winogron w Polsce jest oczywiście również nierozerwalnie związana jest z obrzędami liturgicznymi. Od XIV wieku wino produkowane również przez mieszczan, stało się przedmiotem handlu, także międzynarodowego. Kolejnym ośrodkiem krajowego winiarstwa stał się Śląsk. Trzeba jednak ze smutkiem zaznaczyć, że historia picia alkoholu w Polsce to w dużej mierze historia piwa i wódki (jak również miodu), które zaczęły wypierać wino z dworów szlacheckich i domostw mieszczan. Na szczęście polskie wino powróciło w chwale i gości teraz w katalogu Winnicy!

 

Zwyczaje winiarskie w różnych krajach – o historii i kulturze wina na świecie

Oczywiście rozpisanie się na temat tak obszerny jak światowa czy lokalna kultura wina w jednym akapicie jest zadaniem skazanym na porażkę. W takim przypadku trzeba bowiem uwzględnić zarówno kontekst historyczny, jak społeczny czy kulturowy. W przypadku win Bordeaux kluczowe znaczenie ma bowiem np. rozwój bordoskiej floty handlowej, która w XIII wieku pozwoliła regionowi zyskać monopol na sprzedaż wina do Anglii. Gdy interesuje nas wino z Włoch, należy uwzględnić tradycje starożytne, później działalność klasztorów, a w końcu rozwój włoskich miast-państw w okresie renesansu. Jeśli natomiast fascynuje nas polska kultura wina – musimy koniecznie zatrzymać się przy węgrzynach, czyli węgierskich winach z suszonych owoców goszczących na dworach europejskich w XVII i XVIII wieku.

Pisząc o kulturze wina, trzeba również omówić warunki klimatyczne i geologiczne panujące w danym regionie, specyfikę uprawianych tam szczepów i wyzwania, przed którymi stają mistrzowie sztuki winiarskiej. Bez wątpienia krokiem ku zrozumieniu kultury wina danego kraju są wycieczki winiarskie połączone ze zwiedzaniem winiarni i degustacja jej specjałów. Warto zawsze przygotować się do nich, czytając wcześniej literaturę tematyczną. Jak również – poznając reprezentacyjne dla danego regionu szczepy, jak np. Merlot z Bordeaux, Pinot Noir z Burgundii lub Szampanii lub białe wino Riesling z Alzacji.

 

Wina świata – historia najciekawszych rodzajów i ich znaczenie dla kultury i gastronomii

Znane i wykorzystywane na całym świecie szczepy mają swoje własne opowieści. O ile Pinot Noir czy Cabernet Sauvignon wywodzą się z czasów rzymskich, o tyle pierwsze wzmianki na temat Merlot pochodzą z XVIII wiecznej Burgundii. Stulecie XVII przyniosło nam natomiast odmianę Chardonnay. Podobnie jak wyszczególnienie odmiany Cabernet Sauvignon wywodzącej się z Cabernet Franc i Sauvignon Blanc. Są oczywiście szczepy o wiele nowsze, jak francuski Vidal z 1930 roku czy austriacki Zweigelt z roku 1922. Obecnie przepisy unijne sprzyjają osadzaniu winnic przez hybrydy vitis vinifera (winorośli właściwej) z innymi przedstawicielami rodziny vitis.Historia wina pisze się zatem na naszych oczach!

Poszczególne gatunki winogron (odmiany) i rodzaje win stanowią element dziedzictwa regionów i całych krajów. Wystarczy wspomnieć o rodzajach win, które swoją nazwę czerpią od poszczególnych krain, miast czy wysp – Szampany, Burgundy, Tokaje, Porto czy Madera to tylko pierwsze z brzegu przykłady. Nie są one wyłącznie produktami eksportowymi czy wizytówkami poszczególnych obszarów. Stanowią ich esencję. Są nośnikami tradycji, ogniwami spajającymi pokolenia. Niekiedy mają ważną wartość historyczną dla danej grupy społecznej – jak np. rodzaj wina znany jako „bycza krew” z Egeru, która przypomina o odwadze Węgrów opierających się inwazji otomańskiej. Wino może zatem wpisywać się w narodową symbolikę i systemy wartości.

O różnych gatunkach wina trzeba również myśleć jako o integralnym elemencie tradycji kulinarnych poszczególnych społeczności. Dobrze znana wszystkim podróżnikom kulinarnym zasada mówi przecież o tym, że łącząc lokalne potrawy z lokalnymi winami, jesteśmy w stanie osiągnąć wspaniałe kompozycje kulinarne. Jakieś przykłady? Wina z apelacji Chianti i Barolo stanowią np. wymarzony dodatek do potraw włoskich. Te pierwsze m.in. do spaghetti bolognese, makaronu z sosem arrabiata czy dań na bazie czerwonego mięsa. Drugie zaś – zarówno do wykwintnej wołowiny, jak i gorgonzoli. Do francuskich ślimaków odpowiednim wyborem będzie burgundzkie wino wytrawne lub Szampan. Do dań kuchni greckiej, ryb i owoców morza, dobrze podać tamtejszą Retsinę. Klasyczny sznycel po wiedeńsku będzie smakował jeszcze lepiej w towarzystwie austriackiego Grüner Veltliner. Warto łączyć lokale smaki i tradycje i w ten sposób rekonstruować historię wina!

Oczywiście gdybyśmy chcieli skupić na historii najważniejszych odmian, każdej z nich powinniśmy poświęcić tekst odpowiadający pod względem długości niniejszemu. Mamy nadzieję, że nasz krótki rys historii wina zaciekawi czytelników i przekona ich do dalszych poszukiwań ulubionego rodzaju wina. Zgłębiania nie tylko historii krajów i regionów winiarskich, ale też samych szczepów winorośli. Zachęcamy do wybrania się w podróż wraz z Winnicą!