Historia wódki
Czysta lub smakowa – w Polsce i nie tylko uchodzi za niekwestionowaną królową mocnych alkoholi. Gości przy obiednim stole, na uroczystościach, weselach, w klubach czy na domowych prywatkach. Spożywana bywa zarówno solo, jak i w towarzystwie starannie dobranych dodatków. Stanowi ważny element kultury kulinarnej wielu krajów. Wódka, bo o niej oczywiście mowa, to trunek, który może poszczycić się niezwykle barwną historią. A my, jako znawcy, wprost musimy wiedzieć o niej coś więcej! Oto historia wódki w skrótowym wydaniu.
Historia wódki: Początki destylacji alkoholu
Historia wódki nierozerwalnie związana jest z historią destylacji. A ta zdaniem wielu badaczy sięga IV lub III tysiąclecia przed naszą erą. Sztuka destylacji narodziła się prawdopodobnie – jak wiele innych wspaniałych osiągnięć cywilizacji – w starożytnej Mezopotamii. Destylacja związana była przez bardzo długi czas z produkcją kosmetyków. Pierwsze znane nam zapiski nie dotyczą destylacji słodu zbożowego lub ziemniaczanego, lecz wina. Pochodzą z czasów o wiele późniejszych i zawdzięczamy je arabskim alchemikom i podróżnikom. To właśnie oni spopularyzowali technologię destylacji z wykorzystaniem alembików. Otrzymywana na skutek destylacji wina „woda życia” w krótkim czasie w kulturze łacińskiej zaczęła być znana jako „aqua vitae” (w spolszczonej wersji – okowita). To z właśnie z języka arabskiego pochodzi również termin „alkohol”.
Wszystko wskazuje na to, że procedura destylacji przez długi czas nie była wykorzystywana do produkcji trunków wysokoprocentowych, lecz medykamentów czy perfum. Historia wódki zaczyna się zatem nieco później, w czasach średniowiecznych. Skąd pochodzi wódka? Choć trudno jednoznacznie ustalić, gdzie dokładnie narodziła się tradycja destylacji produktów rolniczych celem uzyskiwania napoju rekreacyjnego, początki historii wódki związane są z Polską i Rosją.
Wódka w średniowieczu: Medycyna, eliksir i napój luksusowy
Alkohol w średniowieczu spożywany w celach rozrywkowych to zwłaszcza miód pitny, wino oraz piwo. Trunki mocniejsze przez długi czas docierały do Europejczyków wyłącznie wraz z arabskimi kupcami. Prowadzona na większą skalę produkcja wysokoprocentowego alkoholu w średniowieczu rozpoczęła się na dobrą sprawa u schyłku epoki. Wódka i inne destylaty, które zaczęły cieszyć się większą popularnością w XII i XIII wieku, początkowo wykorzystywane były przede wszystkim do produkcji preparatów leczniczych. Zjawiskiem powszechnym było przyrządzanie na bazie destylatów specyfików o domniemanym bardzo specjalistycznym zastosowaniu zdrowotnym – m.in. wódek zwalczających problemy gastryczne czy infekcje gardła. Wódki były zatem towarami luksusowymi, przeznaczonymi dla najbardziej majętnych. Choć prawdopodobnie to chłopi jako pierwsi korzystali z jej walorów rekreacyjnych. W odróżnieniu od panów mieli oni jednak dostęp do wódki niższej jakości, jednokrotnie destylowanej. Warto wiedzieć, że pierwszy znany nam zapis słowa „wódka” zastosowany w stosowanym dzisiaj znaczeniu pochodzi dopiero z epoki renesansu, z roku 1534, z publikacji zielarskiej Stefana Falimirza. Wcześniej „wódka” znaczyła tyle co mała woda!
Polska wódka: Tradycja, kultura i legendy
Jak już wspominaliśmy, jeśli interesuje nas historia wódki w Polsce, powinniśmy przyjąć, że polska wódka zaczęła być dobrem wytwarzanym na terenie Rzeczpospolitej w XII i XIII wieku. Pierwsze pewne informacje związane z wykorzystaniem rekreacyjnym tego specjału pochodzą jednak z czasów nieco późniejszych, bowiem dopiero z wieku XVI. Oczywiście naiwnością byłoby twierdzić, że wódka nie była spożywana w celach pozamedycznych o wiele wcześniej. Dopiero jednak od XVI stulecia możemy mówić o historii wódki w Polsce jako ważnej części historii kulinarnej. Wtedy to szlachta zaczęła na szerszą skalę korzystać nie tylko ze zdrowotnych, ale i smakowych czy odurzających właściwości destylowanego alkoholu. Popularnością cieszyła się nie tylko czysta, ale i wódka smakowa – ziołowa bądź owocowa. Warto nadmienić, że począwszy od XVI wieku producenci wykazywali się olbrzymią kreatywnością w kwestii wyboru składników aromatyzujących trunek. Historia alkoholu w Polsce obfituje zatem w niezwykle zapachy i smaki – m.in. egzotyczne akcenty imbirowe czy gałki muszkatołowej. Przedstawiciele szlachty pili wódkę destylowaną dwukrotnie, tzw. prostkę, trzykrotnie, czyli okowitę, oraz alembikówkę, czyli wódkę destylowaną aż czterokrotnie. Choć na początku polska wódka powstawała zarówno ze zbóż, jak i owoców, z biegiem czasu ziarna wyparły konkurencję.
Niemniej, mimo odkrycia przez szlachtę innych zalet płynących ze spożywania wódki, akcenty lecznicze wysokiej jakości trunków były w Rzeczpospolitej szlacheckiej niezmiennie wysoko cenione – legenda głosi, że zwrot „zalać robaka” nawiązuje do właściwości antypasożytniczych alkoholu. Wydarzeniem przełomowym dla historii polskiej wódki była publikacja książki Wódka albo gorzałka Jurka Potańskiego, głośnego dzieła mówiącego o zaletach spożywania tego napitku. Warto nadmienić, że już w stuleciu poprzednim pojawiały się głosy zachęcające do zachowania umiaru w spożywaniu alkoholu – namawiał do tego m.in. Mikołaj Rej czy Jan Kochanowski – poeta z Czarnolasu jest autorem traktatu Iż pijaństwo jest rzecz sprośna a nieprzystojna człowiekowi.
Wódka a rewolucja przemysłowa: Masowa produkcja i rozpowszechnienie
Produkcja wódki uległa olbrzymim przeobrażeniom w wieku XIX, wraz z nastaniem ery przemysłowej. Wtedy to odkryto wiele rozwiązań umożliwiających produkcję jeszcze lepszej gatunkowo wódki na jeszcze większą skalę. Nazwiska, które zapisały się złoty zgłoskami w historii produkcji wódki, to m.in. Pistorius i Coffey. Obaj odkrywcy wprowadzili wiele cennych innowacji w zakresie destylacji alkoholu. Korzystając z dobrodziejstwa nowych technologii, polscy wytwórcy wódki tacy jak Józef Adam Baczewski zaczęli pracować na międzynarodowe uznanie.
W XIX wieku niewielkie gorzelnie zaczęły ustępować o wiele większym, wyspecjalizowanym zakładom, takim jak gorzelnia Hartwiga Kantorowicza otwarta w 1823 roku w Poznaniu. Udoskonalona produkcja wódki pozwoliła otrzymywać specjały o delikatniejszym smaku. W okolicach 1808 roku w samym Królestwie Polskim funkcjonowało ponad 1100 gorzelni! W ostatnich dekadach XIX wieku na terenach Cesarstwa Rosyjskiego i znajdującej się pod zaborami Polski zaczęto produkować wysokiej jakości 95-procentowy spirytus rektyfikowany. Wtedy również wprowadzono regulacje dotyczące produkcji wódki, która miał od tej pory liczyć sobie 40% etanolu.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości produkcja alkoholu została zdominowana przez państwo, a produkcja wódki w warunkach domowych, również na użytek własny, stała się przestępstwem. W 1924 powstał Państwowy Monopol Spirytusowy. Wtedy to zyski ze sprzedaży alkoholu stanowiły 10% wpływów do skarbu państwa. Jeszcze więcej na produkcji wódki (i jej sprzedaży) zarabiało państwo w epoce PRL-u – nawet 15%! Podobnie jak w dwudziestoleciu międzywojennym, po wojnie produkcja wódki w Polsce znajdowała się w rękach państwa – kontrolę nad nim sprawował Centralny Zarząd Przemysłu Spirytusowego a później Zjednoczenie Przemysłu Spirytusowego i Drożdżowego.
Wódka w XXI wieku: Innowacje, nowe trendy i eksperymenty smakowe
Transformacja ustrojowa wyzwoliła polską wódkę, która ponownie mogła być produkowana przez prywatne firmy. Końcówka lat 90. oraz pierwsze dwie dekady XXI wieku to dla wódek czas bujnego rozwoju. Aktualnie Polska może szczycić się mianem największego eksportera wódki w Unii Europejskiej, marki takie jak wódka Dębowa, Belvedere, Żubrówka, Wyborowa czy Czysta de Luxe stanowią propozycje doceniane przez koneserów na całym świecie. O ile wiele z cenionych polskich marek wódki znajduje się w posiadaniu podmiotów zagranicznych, o tyle powstają one na terenie Polski i z polskich surowców, co decyduje o ich lokalnym charakterze. Warto mieć uwadze, że odnoszące sukcesy na całym świecie trunki z Polski to nie tylko czysta wódka, ale też rozmaite rodzaje wódki smakowej – oprócz tradycyjnych wersji owocowych znajdziemy również oryginalnie propozycje jak np. wódka o smaku kawy czy karmelu, takie jak Wódka Saska goszcząca w Lidlu.
Jeśli chodzi o wódkę – historia dzieje się na naszych oczach, producenci nieustannie zaskakują nas zarówno propozycjamii kultywującymi najbarwniejsze tradycje gorzelnicze, jak i nieszablonowym podejściem do sztuki destylacji. Najciekawsze rodzaje wódki smakowej i czystej czekają na odkrywców w katalogu Winnicy Lidla. I to zarówno doskonała wódka polska, jak i propozycje z innych stron świata, takie jak dostępna w wielu wersjach aromatycznych wódka Danzka, idealna na prezent!
